Post w Grecji to temat, który często spotykam na różnych grupach w ramach postów o święcie Kathara Deftera, które to święto rozpoczyna Wielki Post przed świętami Wielkanocy. Mało jest jednak informacji – bo zapewne mało osób ma na ten temat wiedzę – o pozostałych okresach postnych w ciągu roku. Kościół Ortodoksyjny, który jest głównym kościołem w Grecji przewiduje kilka postów w ciągu roku. Zapraszam do lektury 🙂
Post jako taki, jest bardzo charakterystycznym symbolem wiernych Kościoła Ortodoksyjnego, do którego zalicza się większość Greków. Uważany jest za najstarszą tradycję Kościoła. Wszak sam Chrystus pościł przez 40 dni kiedy po swoim chrzcie został na pustyni. Podobnie pościł Mojżesz przed wejściem na górę Sina gdzie odebrał przykazania i różni inni święci.
Post w Grecji nie jest uznawany za jedną z cnót, jest jednak sposobem na jej uzyskanie. Głównym założeniem poszczenia jest, że człowiek który pości zwiększa swoja wolę, swoją chęć, potrafi narzucić sobie pewne czynności a także uczynić swoje ciało podległym duchowi.
Znaczenie postu nie ogranicza się tylko do jego jakości ale również do ilości. Nie ma więc tylko znaczenia co jemy podczas postu, ale ważnym jest także w jakich ilościach spożywamy pokarm. Niewielka i zrównoważona ilość jedzenia stanowi także post. W innym razie, niejedzenie konkretnych pokarmów, ale zwiększenie ilości spożywania innych jest tylko „przykrywką” postu.
Ważnym jest także aby podkreślić, że post to nie tylko wstrzemięźliwość od spożycia określonych pokarmów. Post oznacza także, że strzeżemy się pokus. Znaczenie ma nie tylko poszczenie od jedzenia, ale także od tzw. pathos czyli pożądania oraz innych pokus.
Święty Ioannis Chrysostomos mówił: „Pokaż mi swój post poprzez swoje czyny. Jeśli zobaczysz biednego, zlituj się nad nim. Jeśli zobaczysz, któregoś ze swoich wrogów, pogódź się z nim. Jeśli zobaczysz, że Twój przyjaciel odnosi sukces, nie zazdrość mu. Zachowuj swoje ręce, nogi, oczy i uszy czyste od grzechów. Jaki jest bowiem pożytek z tego, że nie jemy mięsa, jeśli „pożeramy” naszych braci? Ten, kto osądza drugiego, jest jak ktoś, kto gryzie ciało swojego bliźniego”
Nistia – etymologia greckiego postu
W języku greckim słowo post to „νηστεία” – nistia (czyt. nistija). Jest to złożone słowo, które pochodzi od negatywnej cząsteczki „νη” (ni) oraz czasownika „εσθίω” (estio – z akcentem na 'i’), które jest jedną z wersji słów „έσθω” oraz „εδώ” i oznacza słowo „jem” (τρώγω – trogo). Νήστις (nistis – z akcentem na pierwsze 'i’) jest pierwszym słowem, które powstało w celach związanych z postem i oznacza kogoś, kto nie je. Z tego słowa w dalszej kolejności pojawił się czasownik „νηστεύω” (nistevo – z akcentem na 'e’) czyli „poszczę” a wraz z nim rzeczownik „νηστεία” (nistia – z akcentem na drugie 'i’, czyt. nistija) który oznacza nie co innego jak post. Na początku nistia oznaczał całkowitą wstrzemięźliwość od jedzenia i picia czyli głód i atrofię.
Nieco później, wraz z rozszerzeniem w czasie okresu postnego a także z ewoluującym rozwojem zwyczaju postu, post nie znaczył już tylko i wyłącznie całkowitej odmowy jedzenia i picia, ale także ograniczenie/unikanie określonych kategorii produktów spożywczych wraz ze spożyciem innych, alternatywnych w tym okresie. To pozwoliło na wyróżnienie pokarmów „postnych” i „niepostnych”.
Zgodnie z tym podziałem, za postne uważa się chleb, warzywa, owoce – zwłaszcza suszone, oliwki i inne produkty. Natomiast niepostne są różne potrawy przygotowywane z użyciem oleju lub masła oraz różnych przypraw, a także wino (jeśli nie spożywamy oleju, nie pijemy również wina).
Post to nie tylko powstrzymywanie się od pewnych pokarmów, ale także unikanie pokus czy czynów, które zwodzą nas na złą drogę. Dlatego Kościół zachęca nas: „Pośćmy, bracia, zarówno cieleśnie, jak i duchowo”.
Post w Grecji: postny kalendarz Kościoła Ortodoksyjnego
Choć najważniejszy, najbardziej znany i wspólny dla wielu kościołów post w Grecji to post przed świętami Wielkanocy, oprócz tego okresu w Grecji spotykamy też inne, bardzo ważne z resztą w aspekcie religijnym, daty/okresy podczas których należy zachować wstrzemięźliwość od określonych potraw.
POST BOŻEGO NARODZENIA
Bożonarodzeniowy post rozpoczyna się 15 listopada i trwa aż do 24 grudnia. Podczas całego okresu jego trwania nie wolno jeść mięsa ani żadnych produktów pokrewnych. Ryby można spożywać codziennie oprócz środy i piątku, kiedy to zabronione jest także spożycie oliwy i wina. Pierwszego dnia rozpoczynającego post bożonarodzeniowy, należy spożywać suche pokarmy, chyba, że dzień ten wypada w sobotę lub niedzielę.
Post bożonarodzeniowy jest drugim pod względem długości trwania okresem postnym w ciągu roku zaraz po okresie postu poprzedzającego Wielkanoc. W okresie Bożego Narodzenia świętuje się Narodziny oraz Chrzest Chrystusa. Aż do IV wieku oba święta obchodzone były tego samego dnia – 6 stycznia. Obchodzenie Narodzin Chrystusa 25 grudnia miało swój początek pod koniec IV wieku na zachodzie.
Post przed Bożym Narodzeniem pojawił się po raz pierwszy na Zachodzie pod nazwą „Czterdziestnica św. Marcina”, ponieważ rozpoczynał się w dniu święta tego świętego. Według historycznych świadectw post bożonarodzeniowy został ustanowiony na Zachodzie w V wieku, natomiast na Wschodzie w VI wieku. Kiedy post został wprowadzony na Wschodzie, był znany jako „Czterdziestnica św. Filipa”, ponieważ rozpoczynał się dzień po jego święcie. Według przekazów, w pierwszych latach po jego ustanowieniu post ten trwał krócej i nie obejmował czterdziestu dni.
POST WIELKANOCNY
Jak już pisałam w jednym z poprzednich postów, ten okres postny rozpoczyna się od dnia Kathara Deftera i kończy w Wielką Sobotę. Podczas całego okresu postu nie spożywa się mięsa ani produktów pokrewnych. Rybę można spożyć tylko 25 Marca oraz w Niedzielę Palmową. Wielki Post jest największym okresem postnym Kościoła, ale również najstarszym, jako, że wszedł w życie wiernych już w IV wieku – zarówno na Zachodzie jak i Wschodzie. Te informacje czerpiemy z 5 reguły Pierwszego Soboru Powszechnego. Wielu nazywa ten okres starożytnym postem, jako że pojawił się już za czasów apostołów. Jedyne wątpliwości związane były z ilością dni, które ma trwać, dzień rozpoczęcia oraz dzień zakończenia. Dlatego też zanim została wydana decyzja Soboru Powszechnego, większość wiernych pościła kiedy chciała i na znacznie krótszy okres.
W Grecji post wielkanocny znany jest pod nazwą „Τεσσαρακοστή ή Μεγάλη Σαρακοστή” (Tessarakosti lub Megali Sarakosti). Na początku post ten trwał 6 tygodni (40 dni), dlatego też został zatwierdzony w ten konkretny sposób (tessarakosti i sarakosti oznaczają „czterdziestkę” lub „czterdziestnicę” – przyp. autora). Później do okresu postu został dodany również okres Wielkiego Tygodnia zwany Tygodniem Pasji i w ten sposón wielkanocny post zwiększył czas swojego trwania o 10 dni. Celem Wielkiego Postu okresu wielkanocny było poszczenie na wzór Chrystusa, który przebywał i pościł na pustyni przez 40 dni.
POST ŚWIĘTYCH APOSTOŁÓW
Post ten rozpoczyna się w poniedziałek następujący po niedzieli wszystkich świętych i kończy się 28 czerwca (w przeddzień święta Świetego Petrosa/Piotra i Pavlosa/Pawła) i nigdy nie trwa dłużej niż w sumie 30 dni. Podczas trwania tego postu, nie spożywa się mięsa ani produktów pokrewnych. Można spożywać ryby codziennie, oprócz środy i piątku. Pierwsza wzmianka o tym poście pochodzi z roku 357 n.e. z ust Wielkiego Athanasia. Zgodnie z tradycją kościelną, post świętych apostołów dedykowany jest Apostołom, którzy rozpoczęli rozpowszechnianie Słowa Bożego zaraz po tak zwanej „pentikosti”* (Zesłanie Ducha Świętego), okresie w którym rozpoczyna się post.
Ponieważ wśród licznych chrześcijan, którzy ponieśli męczeństwo lub w jakikolwiek sposób przyczynili się do rozwoju i umocnienia chrześcijaństwa, jest wielu, których imiona pozostały nieznane, zarówno Wschodni Kościół Prawosławny, jak i Zachodni Kościół ustaliły specjalny dzień, w którym czci się wszystkich świętych bez wyjątku – Świętych Wszystkich. Wschodni Kościół wyznaczył na to święto pierwszą niedzielę po Pięćdziesiątnicy, natomiast Kościoły Zachodnie (katolicki i protestanckie) obchodzą je 1 listopada.
Dzień zesłania Ducha Świętego, zwany Pięćdziesiątnicą (gr. πεντηκοστή , czyt. pentikosti), a w Polsce potocznie Zielonymi Świętami lub Zielonymi Świątkami, jest w chrześcijaństwie świętem ruchomym i przypada 49 dni (7 tygodni) od Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego, a więc przypada również w niedzielę. Stąd zapis w księgach liturgicznych „Niedziela Zesłania Ducha Świętego. W dniu Pięćdziesiątnicy Duch Święty zstąpił na 12 uczniów (w tym apostołów Jezusa), którzy – zgodnie z Dziejami Apostolskimi – zostali napełnieni Duchem Świętym i zaczęli mówić obcymi językami (glossolalia), głosząc „wielkie dzieła Boże”. To niezwykłe wydarzenie zostało zauważone przez Żydów i prozelitów przebywających w Jerozolimie na święto Tygodni. W rezultacie, po kazaniu Piotra, tego dnia ochrzczonych zostało 3 000 nowych członków chrześcijańskiego Kościoła (Dzieje 1, 13-15; 2, 1-41). Było to dokładnie 50 dni po zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa, które przypadło na 16 dzień miesiąca Nisan.
POST MATKI BOŻEJ
Post ten przypada na 14 dni sierpnia. Rozpoczyna się 1 a kończy 14 sierpnia. W tym czasie nie wolno spożywać oliwy, wina, mięsa i wszelkich produktów pochodnych. Rybę można spożyć jedynie w dniu 6 sierpnia (święto Przemienienia Pańskiego, w Grecji znane jako Μεταμόρφωση του Σωτήρος – Metamorfosi tou Sotiros). Oliwę i wino można spożywać jedynie w sobotę oraz niedzielę. Ten post jest jednym z bardziej wymagających, jako że świętuje się Zaśnięcie Bogurodzicy – jedno z najważniejszych świat Kościoła Ortodoksyjnego. Zgodnie z tradycyjną, również i Matka Boska pościła przed Zaśnięciem.
5 STYCZNIA
Podczas dnia poprzedzającego święto Objawienia Pańskiego (tak zwane Epifania) unika się oliwy, wina, mięsa oraz wszelkich produktów pokrewnych. Jedynie jeśli święto wypadnie w sobotę lub niedzielę można spożyć oliwę. Większość Chrześcijan pości w ten konkretny dzień aby przyjąć Wielkie Święcenie 6 stycznia. Zgodnie ze słowami Świętego Nikodima Agioritisa, pościmy aby uzupełnić post, który pomijamy kiedy święto Epifania lub Bożego Narodzenia wypada w środę lub piątek (dni, w które tak czy inaczej powinno się pościć).
29 SIERPNIA: ŚCIĘCIE GŁOWY ŚWIĘTEGO IOANNISA PRODROMOSA (JANA CHRZICIELA)
Tego dnia nie spożywa się oliwy, wina oraz mięsa wraz z produktami pochodnymi. Powodem jest niesprawiedliwa egzekucja Świętego Jana Chrzciciela.
14 WRZEŚNIA: PODWYŻSZENIE ŚWIĘTEGO KRZYŻA
Tego dnia nie wolno spożywać oliwy, wina, mięsa oraz jego produktów pochodnych. Jeżeli święto to wypadni w sobotę lub niedzielę, dozwolona jest oliwa i wina. Kościół narzucił ten surowy post w tym dniu ponieważ obchodzone jest znalezienie Świętego Krzyża przez Świętą Eleni.
W roku 326 n.e. Święta Eleni, która odwiedziła Jeruzalem, aby podziękować Bogu za jego łaski odnalazła 3 krzyże. Ponieważ nie było wiadomo, który krzyż należał do Chrystusa
24 GRUDNIA
W przeddzień Bożego Narodzenia pości się od oliwy, wina, mięsa oraz innych pochodnych mu produktów. Jeżeli dzien ten wypadnie w sobotę lub niedzielę, można spożywać oliwę i wino.
INNE POSTNE DNI W CIĄGU ROKU
Oprócz powyższych dat, które na stałe są zapisane w kalendarz jako dni i okresy postne, istnieją pewne reguły które dotyczą postu niezależnie od powyższych. W ten sposób Grecy poszczą:
W każdą środę i piątek podczas całego roku, oprócz środy i piątku, które wypadają:
1. W tygodniu pomiędzy Niedzielą na 10 tygodni przed Paschą a 9 tygodni przed Paschą.
2. W tygodniu poprzedzającym Niedzielę Serową (dozwolone jest wszystko oprócz mięsa)
3. W tygodniu po Niedzieli Wielkanocnej
4. W tygodniu po niedzieli pentikosti
5. W okresie pomiędzy Bożym Narodzeniem i Theofaneia
Jednocześnie można spożywać rybę w następujące dni:
✔7 stycznia (Świętego Jana Chrziciela)
✔2 lutego (
✔24 czerwca (narodziny świętego Ioannisa Prodromosa – Jana Chrzciciela)
✔29 czerwca (świętego Petrosa i Pavlosa)
✔6 sierpnia (Przemienienie Pańskie)
✔15 sierpnia (Wniebowzięcie Matki Boskiej)
✔8 września (narodziny Matki Boskiej)
✔14 listopada (świętego Filippa)
✔21 listopada (wprowadzenie Bogurodzicy)
PODSUMOWANIE
W Kościele prawosławnym w Grecji, post (νηστεία – nisteía) jest bardzo surowy w porównaniu do katolickiego i ma duże znaczenie duchowe. Istnieje kilka okresów postnych w ciągu roku, a najważniejsze z nich to:
1. Wielki Post (Μεγάλη Σαρακοστή – Megáli Sarakostí)
Najdłuższy i najważniejszy post przed Wielkanocą, trwający 40 dni + Wielki Tydzień. Obowiązuje:
✔ Brak mięsa, nabiału, jajek i ryb (oprócz wyjątków)
✔ Oliwa i wino ograniczone (wolno je spożywać tylko w niektóre dni)
✔ Rybę można jeść tylko w Zwiastowanie (25 marca) i Niedzielę Palmową
2. Post Bożonarodzeniowy (Νηστεία των Χριστουγέννων)
Trwa od 15 listopada do 24 grudnia, ale jest mniej surowy niż Wielki Post.
✔ Do 12 grudnia można jeść ryby (oprócz środy i piątku)
✔ Od 13 grudnia obowiązuje ścisły post – bez mięsa, nabiału i jajek
3. Post przed Zaśnięciem Bogurodzicy (1–14 sierpnia)
✔ Bardzo surowy, podobny do Wielkiego Postu
✔ Bez ryb, nabiału, mięsa i jajek
✔ Oliwa i wino dozwolone tylko w weekendy
✔ Rybę można jeść tylko 6 sierpnia (Przemienienie Pańskie)
4. Post Apostolski (Post Piotrowy)
Trwa od poniedziałku po Niedzieli Wszystkich Świętych (data ruchoma) do 28 czerwca
✔ Mniej surowy niż Wielki Post
✔ Ryba dozwolona w większość dni
Środy i piątki
✔ Tradycyjnie są dniami postnymi przez cały rok (wyjątek: okres świąteczny np. po Wielkanocy)
Dlaczego Grecy poszczą?
👉 Jest to forma duchowego oczyszczenia i przygotowania do świąt
👉 Pokuta i umocnienie relacji z Bogiem
👉 Tradycja przekazywana od wieków
Współcześnie nie wszyscy przestrzegają postu w całości, ale w Grecji w czasie Wielkiego Postu restauracje oferują specjalne dania postne (νηστίσιμα – nistísima), takie jak owoce morza, warzywa i rośliny strączkowe.
Źródła:
– https://ikivotos.gr/post/620/h-nhsteia-sthn-orthodoksh-ekklhsia (tłumaczenie Karolina Pisarek)
– zdjęcia: wikipedia